وقتی زندگی شهدای انقلاب هم ممیزی می‌شود!/ تبعات مدیریت سلیقه‌ای
حسن برزیده کارگردان سینما و تلویزیون درباره اینکه چرا در این سال‌ها کمتر از آثار و کتاب‌هایی که درباره انقلاب و مبارزان انقلابی نوشته شده در سریال‌ها اقتباس شده است، بیان کرد: ابتدا باید به تفاوتی بین اقتباس و برداشت‌هایی که از زندگینامه می‌شود اشاره کرد؛ می‌توان براساس خاطرات یک شهید فیلمنامه نوشت اما برای اقتباس باید داستان یا درامی وجود داشته باشد که قصه و پرداختش به سینما نزدیک بوده و قابلیت تصویری شدن را داشته باشد.
وی ادامه داد: در عین حال متاسفانه داستان‌های ادبی چندانی برای اقتباس در حوزه انقلاب نداریم، در حوزه بحث‌های اجتماعی یا دیگر حوزه‌ها آثار مختلفی پدید آمده‌اند و نویسنده‌های بزرگ و دردمندی داشته‌ایم اما انقلاب شاید به دلیل جوان بودن کسانی که در این عرصه بوده‌اند و قلم زده‌اند کمتر ادبیات و کتاب درخور داشته است. بخش زیادی از این آثار هم روایت و خاطره است و قابلیت اقتباس را ندارد.
اقتباس از یک اثر سیاسی و یا حتی روایت و خاطره‌ای از یک شهید با ممیزی‌هایی مواجه می‌شود، وقتی می‌خواهید در این حوزه اقتباس کنید اینقدر سانسور می‌شود که نقض غرض صورت می‌گیرد برزیده در ادامه با اشاره به موضوع آثار اقتباسی در فیلم و سریال‌ها عنوان کرد: در اقتباس این را هم باید در نظر گرفت که در آثار داستانی و ملودرام بهتر می‌توان اقتباس کرد در حالی که اقتباس از یک اثر سیاسی و یا حتی روایت و خاطره‌ای از یک شهید با ممیزی‌هایی مواجه می‌شود، وقتی می‌خواهید در این حوزه اقتباس کنید اینقدر سانسور می‌شود که نقض غرض صورت می‌گیرد. حتی درباره آثاری که همه خوانده‌اند و اطلاع دارند اما از همان مرحله اولیه سناریو، قصه تغییر می‌کند و حتی شخصیت‌هایی حذف می‌شوند. به ویژه که در آثار انقلابی مدعیان زیادی وجود دارد؛ ارگان‌ها و مسئولان مختلف می‌توانند نسبت به یک شخص، جریان و… مدعی باشند درحالیکه اگر خود آن فرد زنده بود شاید هیچ مشکلی نداشت.
این کارگردان سینما و تلویزیون به حضور خود در محضر رهبر انقلاب و نمایش بخش‌هایی از آن دیدار در مستند «غیررسمی» اشاره و بیان کرد: مثالش حرف‌هایی است که من در مقابل رهبری بیان کردم که خود ایشان مشکلی نداشتند اما برخی اطرافیان با آنها مشکل پیدا کردند! در همان جلسه رهبری فیلم «مارمولک» را مثال زدند که از پرده سینما پایین کشیده شد اما در زمان توقیف این فیلم خیلی‌ها مشکل داشتند کسانی که حتماً هم از من مصلح‌تر هستند اما چقدر در عرصه تبلیغ و فرهنگ و شیوه‌های روایت سینمایی آگاه هستند.
برزیده با اشاره به تصمیم گیرانی که در ساخت و نمایش یک اثر تاثیر دارند، تصریح کرد: خود ما شاید هنوز درک عمیقی از سینما نداریم پس چگونه برخی افراد درباره فیلمی که حتی ندیده‌اند تصمیم می‌گیرند. مسئولان سینمایی هم در این موارد آنقدر مرعوب هستند که وقتی یک نفر می‌گوید اثری ضد ارزش است یا به مصلحت نیست متقاعد می‌شوند درحالیکه اینها باید راه باز کنند.
کارگردان سریال «پرواز در ارتفاع صفر» درباره کتاب‌هایی که با همین روایت‌های انقلابی مجوز می‌گیرند اما نمی‌توانند به فیلمنامه تبدیل شوند بیان کرد: کتاب‌ها مخاطبان محدودی دارند و به همین دلیل می‌بینیم حتی روایتی عاشقانه از یکی از شهدا با همسرش مجوز می‌گیرد یا حتی در سالن‌های نمایش و تئاتر می‌توان برخی از روایت‌ها را به صورت محدود اجرا کرد چون در اینها افراد متخصص و اهل فن ورود می‌کنند و به همین دلیل هم کمتر مورد اعتراض واقع می‌شود. مثلاً «مارمولک» اگر یک نمایشنامه بود بعید می‌دانم کسی با آن درگیر می‌شد. البته نکته‌ای را هم خوب فهمیدند؛ اینکه سینما قدرتمند است و می‌تواند به لحاظ کمی و کیفی تاثیرگذار باشد.
وی درباره تبدیل کتاب و نمایشنامه به سریال نمایشی گفت: این آثار وقتی قرار باشد در فضایی مثل سریال ساخته شوند دچار مشکل می‌شوند مخصوصاً که صداوسیما اکثر عواملش کارشان سانسور است و ممیزی‌های سفت و سختی در آن وجود دارد. زمانی یکی از شاعران می‌گفت حتی حافظ را هم نمی‌توانند به فیلم و سریال تبدیل کنند و پخش کنند چون در نظر اینها حافظ هم کلی موارد ممیزی دار دارد.
مدیریت سلیقه‌ای در ساخت آثار نمایشی
برزیده تصریح کرد: این ناهماهنگی که در عرصه هنر وجود دارد در عرصه مدیریتی آنقدر زیاد می‌شود که نتیجه‌اش همین است که نمی‌توان کارهای شاخصی درباره موضوعات مهم ساخت. البته به افراد هم بستگی دارد و گاهی می‌بینید همین سخت‌گیری‌ها برای یک نفر وجود دارد و برای دیگری نیست. در کل نوعی مدیریت سلیقه‌ای برای ساخت چنین آثاری وجود دارد. ضمن اینکه صداوسیما مجموعه عریض و طویلی است که ۵۰ درصد از عوامل کارشان سانسور است و ممیزی سفت و سختی در تلویزیون وجود دارد.
وی اضافه کرد: همانطور که گفتم مثلاً لحظه‌های عاشقانه‌ای که بین شهید همت و همسرش است شاید در کتاب وجود داشته باشد اما اگر بخواهید نشان دهید مدیران مشکل دارند و می‌گویند تلویزیون مخاطبش عام است و یا می‌گویند افراد دلسوز معترض می‌شوند و باید سانسور کرد.
نویسنده نه تنها علاقه دارد بلکه خودسانسوری هم می‌کند تا بتواند سوژه مورد نظرش را به تصویر بکشد اما همین خودسانسوری هم دچار سانسور می‌شود این کارگردان با اشاره به اینکه نویسنده و کارگردان به اقتباس از این آثار علاقه دارد، اظهار کرد: نویسنده نه تنها علاقه دارد بلکه خودسانسوری هم می‌کند تا بتواند سوژه مورد نظرش را به تصویر بکشد اما همین خودسانسوری هم دچار سانسور می‌شود. همین الان درباره بسیاری از شخصیت‌ها و مبارزان انقلاب بخواهید حرفی بزنید یا نمی‌توانید یا دچار همین سانسورها می‌شود. چهره‌هایی که از انقلاب حذف شده‌اند و یا باید بد آنها را بگوییم یا نمی‌توان درباره شان کاری ساخت.
وی با اشاره‌ای به همراهان امام خمینی (ره) نیز یادآور شد: دوستی می‌گفت افرادی که با امام خمینی (ره) از پاریس به ایران آمدند و ایشان را همراهی کردند یکی‌یکی کم شدند و فقط یک خلبان مانده است که می‌توان درباره‌اش حرف زد یا کار ساخت.
برزیده همچنین با اشاره به شخصیت‌های انقلاب بیان کرد: باید شخصیت‌هایی مثل مطهری، بهشتی، مصدق و دیگران را در سریال‌ها نشان دهیم و بگذاریم خود مردم به عنوان مخاطب درباره حرف‌ها و عملکردشان تصمیم بگیرند.
این کارگردان در پایان درباره دغدغه مسئولان نسبت به ساخت سریال‌های انقلابی عنوان کرد: مسئولان به دروغ می‌گویند که علاقمند هستند درباره موضوعات انقلابی کارهای مهم تولید شود چون تلاشی برای ساخت آنها انجام نمی‌دهند. اگر آقایان آرزویشان این است که در این زمینه‌ها کار شود باید مقدمات را فراهم کنند مثل پدری که دوست دارد آرزوی فرزندش انجام شود و سعی می‌کند به هر نحوی این آرزو را محقق کند.
